Oorlog in de bijbel

Oorlog in de bijbel
door Marco Visser

De bijbel is een gewelddadig boek. Overval, moord, seksueel geweld, oorlog – er is geen bloedvergieten, of het staat geschreven. Wij zitten daarmee. Wij: redelijke, vriendelijke, moderne mensen vinden dit niet leuk. Niet opbouwend. Voor veel mensen is het reden geweest om die bijbel maar dicht te laten, of er helemaal afstand van te nemen.

Wie zich er zo niet vanaf wil maken, zou kunnen beginnen met de vaststelling dat de bijbel goede, dat wil zeggen doorleefde, literatuur is. Tekst die zich door de eeuwen heen steeds weer bewezen heeft als echt, waarachtig en betrouwbaar. Tekst die iets aan het licht brengt van de ziel van de mens op de aarde. En die het daarom aandurft om in de afgrond te kijken. Zo gezien zou je kunnen vragen: wat verwacht je dan? Natuurlijk laat de bijbel ook geweld zien. Deze verhalen zijn niet fraai, hoogstaand of spiritueel. Dan zouden ze precies die ziel missen, dan was het allemaal maar dun. Dan zouden we de bijbel al eeuwen uit hebben. Op dezelfde manier zijn we ook nooit klaar met de Ilias en de Odyssee van Homeros, die overigens een stuk explicieter en bloederiger zijn in het uittekenen van het geweld; vergeleken daarmee is de bijbel nog opvallend terughoudend.

Er is geen geweld, geen onrecht, geen verlies, of het staat geschreven. Zit daarin niet ook een geweldige troost: er wordt niets verzwegen, niets mooi-gepraat, het komt aan het licht. Ik moet denken aan dat pijnlijke gedicht van Remco Campert in zijn bundel uit 2018 met de veelzeggende titel Open ogen, bij een foto van de Syrische kleuter Omran Daqneesh dat de wereld over ging:

Ik zag een jongetje zitten
verwezen op een stoeltje
bedekt met bloed
en asgrauw puinstof
onder een huis weggehaald
met bommen bestookt
door Assads moordenaarstroep

dit gedicht helpt hem niet
maar het is genoteerd

*
Het gedicht van Campert brengt me op een belangrijk, zelfs beslissend punt: deze teksten vertellen vanuit het perspectief van de verliezer. Ze willen vanuit de verdrukking gelezen worden – en kunnen alleen maar zo recht verstaan worden. Geschreven en gebundeld door dat Israël, dat door de eeuwen heen werd opgejaagd en vernederd. Dat betekent ook andersom dat de bijbelse literatuur mis-verstaan wordt wanneer het perspectief van de machtige erin gevonden moet worden of zich bevestigd wil zien. In de handen van mogendheden met zeggenschap, geld en drones worden de teksten van de bijbel tot een leugen. De roep om wraak bijvoorbeeld in het boek Openbaring (6:9-10):

En toen hij het vijfde zegel opende,
zag ik onder het altaar de zielen van hen die geslacht zijn
vanwege het woord Gods en het getuigenis dat zij hadden.
Zij schreeuwden met luide stem:
Hoe lang nog, Meester, heilige en waarachtige,
voordat gij oordeelt en ons bloed wreekt
aan hen die op de aarde wonen?

Het maakt alles uit wie dit zijn, namelijk de slachtoffers. Mensen zonder recht, zonder positie, die schuilen – wat een aangrijpend beeld – onder het altaar en roepen om recht. Hun roepen is geen theorie, geen nadenken over de verhoudingen in de wereld, maar een schreeuw tegen een hemel die maar al te vaak doof en stom blijft. Hoe lang nog! Je ziet het voor je, je hoort de schreeuw van Oekraïners in Boetsja, in Marioepol, de Gazanen die moeten zien te overleven temidden van de verwoestingen… Maar leg deze woorden in de mond van mensen met status, mensen met een leger, en je hoort hoe anders, hoe verkeerd en huiveringwekkend het wordt.

Pas dus op met algemeenheden. Is geweld onvermijdelijk? Is oorlog nodig, soms of vaak? Een rechtvaardige oorlog, bestaat dat, of moeten wij pacifisten zijn? Het is geweldig lastig om vanuit deze of gene bijbeltekst iets te zeggen wat vervolgens in het algemeen waar moet zijn. Pas op met een al te snelle ‘vertaalslag’ van teksten die vanuit dit heel bepaalde perspectief geschreven zijn. Wie zijn de mensen wier stem hier vertolkt wordt; en waar klinken vandaag die stemmen? Vragen.

*
Dit is een gedeelte uit een artikel dat Marco Visser schreef voor het nieuwe tijdschrift Tegengif. Het hele artikel is hier te lezen.
 
terug